شیوه نامه های مسؤولین و رسانه ها کجاست؟

همایون سلحشور فرد، دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

هر بار که آمار مبتلایان و متوفیان بیماری کرونا بالا می رود، بلافاصله مسؤولین و رسانه ها به پایین آمدن میزان رعایت شیوه نامه های بهداشتی از سوی مردم می پردازند و روی آن مانور می دهند و به طور مستقیم و غیرمستقیم، مردم مقصّر بغرنج شدن وضعیت همه گیری بیماری کرونا تلقی می شوند.

اما باید پرسید شما چه زمینه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و ... را برای رعایت این شیوه نامه ها فراهم کرده اید؟

مردم برای رعایت شیوه نامه های بهداشتی به عوامل تسهیل کننده، قادرکننده و تقویت کننده نیاز دارند.

برای جبران خسارت های اقتصادی ناشی از تعطیلی کسب و کار مردم، چه شیوه نامه های حمایتی دارید؟

نسبت کرونا با اماکن مقدّس مذهبی

همایون سلحشور فرد، کارشناس بهداشت محیط و دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

1- همه چیز در این عالم در چارچوب نظام اسباب و مسبّبات قرار دارد و هیچ مکانی - از جمله مقدّس ترین مکان ها- از قواعد این نظام علّی و معلولی جدا نیست.

2- مقدّس بودن مکان ها ما را وا می دارد که برای حفظ سلامت مردم باایمان، تلاش و دغدغه مضاعفی داشته باشیم.

نظام ناهماهنگ سلامت

همایون سلحشور فرد، کارشناس بهداشت محیط و دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

1-  چندی قبل در یکی از بوستان ها در حال قدم زدن بودم که درب بسته سرویس بهداشتی آن بوستان و اطلاعیه نصب شده روی آن، توجه مرا به خود جلب کرد: «شهروندان محترم، با توجه به شیوع بیماری کرونا در جهت حفظ سلامتی شما عزیزان تا اطلاع ثانوی سرویس بهداشتی تعطیل می باشد.»

مصیبت کیسه های پلاستیکی و راهکارهای حذف آن

به مناسبت روز جهانی بدون کیسه های پلاستیکی

مقدمه: ضرورت آسیب شناسی سبک زندگی در حوزه محیط زیست

مقام معظم رهبری در آخرین بند از توصیه های بیانیه گام دوم انقلاب، به مقوله سبک زندگی اشاره کردند (1)؛ البته ایشان 7 سال پیش از صدور این بیانیه نیز به طور مفصّل به این مقوله پرداختند و پس از ذکر سر فصل هایی از مقوله سبک زندگی، به لزوم آسیب شناسی در این زمینه اشاره و گلایه کردند که چرا در انقلاب، پیشرفت چشمگیری در این بخش نداشتیم(2).

از جمله آسیب های سبک زندگی ما عبارت است از اسراف و مصرف زدگی، که یکی از مهم ترین مصادیق آن رواج استفاده بیجا و بی رویه از کیسه های پلاستیکی تحت عناوین مختلف و به بهانه های مختلف است و متأسفانه همه گیری بیماری کرونا، بهانه های بیشتری در این زمینه فراهم کرده است؛ در حالی که حفاظت از محیط زیست امری است که فرهنگ و آداب و رسوم ما و همچنین در در اسناد بالادستی نظام بر آن تأکید شده است و از این آموزه ها و اسناد می توانیم به خوبی برای فرهنگ سازی در زمینه کاهش استفاده از کیسه های پلاستیکی و سایر انواع پلاستیک بهره ببریم.

لذا در ادامه به بحث درباره اهمّیت اصلاح سبک زندگی در زمینه کاهش استفاده از کیسه های پلاستیکی و انواع پلاستیک و خواهیم پرداخت و راهکارهایی را در این زمینه برمی شماریم.

اهمیت محیط زیست در اسناد بالادستی نظام

در اصل 50 قانون اساسی آمده است «فعالیت‌های‏ اقتصادی‏ و غیر آن‏ که‏ با آلودگی‏ محیط زیست‏ یا تخریب‏ غیر قابل‏ جبران‏ آن‏ ملازمه‏ پیدا کند، ممنوع‏ است»

در سیاست های کلی محیط زیست ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری موارد ذیل جالب توجه است:
1- «ترویج و نهادینه‌سازی فرهنگ و اخلاق زیست‌محیطی مبتنی بر ارزش‌ها و الگوهای سازنده‌ی ایرانی ـ اسلامی» (بند 12)
2- «گسترش سطح آگاهی، دانش و بینش زیست‌محیطی جامعه و تقویت فرهنگ و معارف دینیِ مشارکت و مسؤولیت‌پذیری اجتماعی به‌ویژه امر به معروف و نهی از منکر برای حفظ محیط زیست در تمام سطوح و اقشار جامعه» (بند14).

در الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت نیز بر فراهم شدن سلامت محیط زیست در افق 1444 تأکید شده است.

محافظت از محیط زیست در آداب دینی

کرونا و معجزه غیرمنطقی

در کتاب غررالحکم، که بخشی از حکمت‌ها و سخنان حضرت امام علی(علیه السّلام) را در خود جای داده، چنین آمده است: «ما قصم ظهری إلا رجلان عالم متهتّک و جاهل متنسّک‏ هذا ینفر عن حقّه بتهتّکه و هذا یدعو إلى الباطل بتنسّکه‏» (1)

 

کمرم را نشکستند مگر دو شخص؛ عالمی که از انجام گناه ابائی ندارد و نادانی که اهل عبادت باشد؛ آن عالم با ارتکاب گناهان، مردم را از دینداری فراری می‌دهد و این نادان به خاطر جهلش،‌ مردم را به سمت باطل می‌کشاند.

 

اما از عجایب دوران، جاهلان متنسکی هستند که لباس عالمان دینی را به تن کرده اند.

 

اخیراً فیلمی در شبکه های اجتماعی منتشر شده است که یک روحانی در اتوبوس حامل زائران مشهد مقدّس سفارش می کند «هنگام زیارت در حرم به هیچ وجه از ماسک استفاده نکنید، هیچ ویروسی در حرم امام رضا (علیه السّلام) راه ندارد؛ اگر کسی به شما گفت که امام رضا (علیه السّلام)  خودش با سم به شهادت رسید بگویید خدا خواسته همه امامان شهید شوند، اگر گفتند که امامان هم خودشان مریض می شدند بگویید مریضی آن ها از روی قضا و قدر الهی است ولی مریضی ما از روی جهل و غفلت است، امام اگر مریض می شود بلای جان شیعیان را می خرد تا بلا به شیعیانش نخورد»

 

و علی رغم اینکه در توضیح سخنان خود می گوید که «من نگفتم بیرون ماسک نزنید، بحث ما حرم های مطهر بود که با بقیه مکان ها فرق می کند»، اما داخل اتوبوس هم نه کسی ماسک زه بود و نه فاصله فیزیکی را رعایت کرده بودند.

تناقض، سمّ آموزش سلامت

در سال های اخیر برنامه های آموزش سلامت در رسانه ملّی رشد چشمیگیری از نظر کمّیت و کیفیت داشته است اما از نظر اتّخاذ استراتژی سلامت محور متأسفانه هنوز روی کرد جدّی در این زمینه مشاهده نمی شود.

 

گویا سود سرشار از آگهی های بازرگانی اجازه درک پیامدهای مُخرّب آن را به مسؤولان صدا و سیما را نمی دهد؛ گرچه آن ها دلخوش به این هستند که چند صد برنامه و چند صد هزار دقیقه را به برنامه های آموزش سلامت اختصاص داده اند ولی از درک این موضوع عمداً یا سهواً غافل هستند که چند ثانیه آگهی جذّاب تجاری چگونه تأثیر ساعت ها گفتگوی پزشکی و سلامت را خنثی و بی اثر می کند.

 

به عنوان مثال پزشکان و کارشناسان تغذیه در برنامه های گفتگوی تلویزیونی مرتب نسبت به رواج غذاهای حاضری و فست فودی هشدار می دهند و اخیراً هم مدتی است که متخصصان طب سنتی در برنامه های مختلف تلویزیونی شب و روز هشدار می دهند که انواع غذاهای لزج و خمیری که با پنیر پیتزا درست می شوند باعث غلضت خون، ضعف سیستم ایمنی بدن و انواع بیماری های قلبی، کلیوی، کبدی و ... می شود و از طرف دیگر در همین ایام می بینیم در یک آگهی جذّاب تجاری با نشان دادن صحنه کش آمدن یک پنیر پیتزا، «خوشمزّگی با کشش بالا» تبلیغ می شود!

 

این رفتارها و برنامه های متناقض سال هاست که مورد نقد متخصصان سلامت گرفته است اما با توجه به شرائط حاد دوران شیوع بیماری ناشی از ویروس کرونا، انتظار می رفت حداقل در این حوزه شاهد اصلاحات و هماهنگی بیشتری باشیم و از هر گونه رفتار و عملکرد متناقض پرهیز شود که متأسفانه هنوز چنین اتفاقی نیفتاده است.

شاید مردم به تب راضی نشوند

سلامت و سبک زندگی/29

برخی متخصصان و مسؤولان سلامت در توصیه های عمومی خود برای پیشگیری از شیوع بیماری کرونا تأکید دارند که مردم حتماً باید از وقتی که از منزل بیرون می آیند تا وقتی که به منزل بازمی گردند، ماسک به صورت داشته باشند.

از جمله آقای دکتر حریرچی، معاون کل وزیر بهداشت در یک برنامه تلویزیونی اظهار داشت: «بهترین و کم‌هزینه‌ترین راه کنترل ویروس کرونا این است که 95? مردم از هنگام خروج از خانه تا برگشت به خانه ماسک بزنند» (1)

اما نکته جالب ماجرا اینجاست که معاون وزیر در این گفتگوی تلویزیونی ماسک روی صورت نداشت!

افراط در شستشوی دست ها

سلامت و سبک زندگی/28

سال گذشته در این ایام با آغاز شیوع بیماری کرونا در کشورمان وقتی نظرات متخصصان سلامت و نحوه آموزش ها و توصیه های آنان به مردم را بررسی می کردم متوجه آسیب هایی در این زمینه شدم و این باعث شد بعد 20 سال فراغت از تحصیل تصمیم بگیرم در رشته آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت ادامه تحصیل بدهم.

از منابع و مراجع نامعتبر که بگذریم، بسیار مشاهده می شود که متخصصان سلامت تبعات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سایر تبعات توصیه هایی را که می کنند و یا تصمیماتی که می گیرند در نظر نمی گیرند، حال چه از نظر محتوای آموزشی و چه از نظر روش آموزش، که نمونه هایی را قبلاً مورد اشاره و نقد قرار دادم.

و گذشته از این، متأسفانه در موارد بسیار دیگری مشاهده می شود که حتی تبعات سلامتی توصیه های سلامتی نیز در نظر گرفته نمی شود؛ یعنی توصیه هایی برای حفظ سلامتی در برابر ویروس کرونا مطرح می شود که جنبه ها و ابعاد دیگر سلامتی را به صورت کوتاه مدت یا دراز مدّت مورد مخاطره قرار می دهد.

به عنوان مثال در توصیه ها و راهنماهای عمومی در قالب گفتگوی تلویزیونی، پوستر، پمفلت، موشن گرافی و ... فراوان می بینیم که تأکید می شود «مرتب دست های خود را با آب و صابون به مدّت 20 تا 30 ثانیه بشویید و یا با مواد ضدّعفونی کننده الکلی ضدّعفونی نمایید»

من نمی دانم این واژه «مرتب» از کجا آمده و چرا باید مرتب استعمال شود؟! و آیا واقعاً خود همین متخصصان مرتب چنین می کنند؟

جامعه ستیزی به بهانه کرونا

آیا دست دادن، رفتار غیربهداشتی تلقی می شود؟

سلامت و سبک زندگی/27

سال گذشته در همین ایام و قبل از شیوع بیماری ناشی از ویروس کرونا (کووید-19) از ضرورت احترام جامعه پزشکی به آداب و رسوم پسندیده فرهنگی و دینی نوشتم و گفتم بهتر است به جای نفی سنّت های حسنه ای چون مصافحه- که آثار و برکات فراوانی از نظر مراجع علمی، روانشناسی، جامعه شناسی و به خصوص از نظر پیشوایان دینی برای آن برشمرده شده است- اصولی را به مردم آموزش دهیم که با رعایت آن ها بتوانند ضمن دست دادن با یکدیگر، از ابتلاء به سرماخوردگی نیز مصون بمانند. (1)

ذیل آن یادداشت در همان صفحه مطلبی نیز راجب آداب دست دادن درج شده و در آن آمده بود: «در لحظه دست دادن، فرصتی فراهم می شود که دو طرف نوعی احساس متقابل اولیه حاصل کنند و به پشتوانه آن، رابطه را گسترش بدهند ... تماس گرم و اطمینان بخشی که ما انسان ها با هم برقرار می کنیم، برای تعامل و هماهنگی اجتماعی مان ضروری است؛ تماسی که برای سلامت، بقا و امنیّت و نیز آگاه کردن دیگران از احساس واقعی مان گریز ناپذیر است ...» (2)

همچنین سال گذشته مطلبی در هفته نامه سلامت منتشر شد با این عنوان که «تماس دست ها با هم، فرکانس سازی امواج مغزی درد را تسکین می دهد» (3) و اشاره شد به اینکه «مطالعات جدید نشان داده وقتی شما دست فرد مورد علاقه تان را که از دردی رنج می برد در دستان خود می گیرید، فرد بیمار احساس آرامش می کند» و محققان تأکید کردند که «تأثیر تماس دست ها را در کاهش درد نباید دست کم بگیریم» و قطعاً این امر علاوه بر دردهای جسمی، در کاهش تنش ها و آلام عصبی و روانی (نظیر افسردگی، اضطراب، افکار منفی و ...) نیز می تواند مؤثر باشد.

یکی از روانشناسان نیز در یک برنامه تلویزیونی (4) می گفت: «نوازش، ایمنوگلوبینA را -که محافظ سیستم های مخاط تنفسی است-در بدن بالا می برد».

غافلگیری و اقدامات فراتر از پروتکل در مدارس

قبل از شیوع بیماری کرونا در کشور بسیاری از مدارس فاقد مربّی بهداشت بودند و پس از آن نیز نه تنها به این مقوله مهم توجهی نشد بلکه پیرو تعطیلی و  غیرحضوری شدن آموزش، برخی از مدارسی هم که مربّی بهداشت داشتند برای کاهش بار مالی خود با آن ها لغو قرارداد کردند، در حالی که می توانستند از ظرفیت آن ها برای آموزش غیر حضوری به دانش آموزان استفاده کنند و اصول ساده پیشگیری از ابتلاء به بیماری کرونا را به آن ها آموزش بدهند.

بنابراین با تعطیلی آموزش حضوری، نه تنها مدارس بی نیاز از مربّی بهداشت نبودند، بلکه باید حتی مدارس فاقد مربّی بهداشت نیز به هر طریقی یک کارشناس بهداشت را به کار می گرفتند تا در صورت بازگشایی مدارس غافلگیر نمی شدند و همه تدابیر و برنامه ریزی ها و اقدامات لازم را در فرصت مقتضی تعطیلات 6 ماهه انجام می دادند.

اما متأسفانه این مهم انجام نشد و با اعلام بازگشایی مدارس و از سرگیری آموزش حضوری – علی رغم تصمیمات قبلی مبنی بر تداوم آموزش غیرحضوری- مسؤولان مدارس غافلگیر شدند و بسیاری از آن ها برای رفع نگرانی والدین دانش آموزان دست به اقدامات و ابتکارهای غیرکارشناسی شتابزده زدند به طوری در چند ثانیه از گزارش خبری رسانه ملّی موارد ذیل به چشم می خورد: