میکروپلاستیکها را هم مانند کرونا، منحوس و خطرناک بدانیم
همایون سلحشور فرد، کارشناس بهداشت محیط و کارشناس ارشد آموزش بهداشت و ارتقای سلامت
در حال حاضر در کشور ما سالانه بیش از ۱۳۵ هزار نفر مبتلا به سرطان می‌شوند که تا سال ۱۴۲۰ این تعداد بیش از ۱۰۰ درصد افزایش خواهد داشت و آمار مبتلایان به بیش از ۲۹۰ هزار نفر در سال خواهد رسید (1).
در ایران پس از مرگ ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان به عنوان دومین عامل مرگ ومیر است و بر اساس برآوردها به زودی به عنوان اولین علت مرگ در کشور خواهد بود ... پیشگیری اولیه سرطان، یک استراتژی مقرون به صرفه است ... (2).
اما بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، «با اصلاح سبک زندگی می‌توان تا ۴۰ درصد از بروز سرطان‌ها پیشگیری کرد» و یکی از راه‌کارهای آسان در این زمینه، تجدید نظر در استفاده از ظروف یک بار مصرف است؛ چرا که «میکروپلاستیکها از طریق آب، غذا و هوا وارد بدن شده و سلامت را تهدید می‌کنند؛ به‌سادگی می‌توان این منابع را حذف و جایگزین سالم انتخاب کرد» (3).
میکروپلاستیکها علاوه بر بیماری سرطان، به سبب مواد شیمیایی مضر مانند بیسفنول‌ها، فتالات‌ها و ... می‌توانند سبب بروز اختلال در غدد درون‌ریز شوند که این امر سبب بروز بیماری‌های قلبی و عروقی، فشار خون، چاقی، دیابت، اختلال در عملکرد غده تیروئید و ... می‌شود (4).
بنابراین با یک اصلاح الگوی مصرف ساده و کاهش استفاده از ظروف یک‌بار مصرف، به آسانی می‌توان بخشی از آمار رو به رشد بیماری‌های مزمن و غیرواگیر را کاهش داد.
این در حالی است که به نظر می‌رسد فرهنگ‌سازی در این زمینه خیلی جدی گرفته نمی‌شود؛ نه به آن شوری شور در دوران کرونا که چنان پروپاگاندایی درست کرده بودند که گاهی رسانه‌ها جرأت نداشتند تصویر بدون ماسک از کسی حتی به تنهایی و در فضای باز - که خطری از نظر انتقال بیماری وجود ندارد - منتشر کنند و اگر چند نفری در بوستانی دور هم جمع می‌شدند چنان آژیرکشان سراغشان می‌آمدند که چه نشسته‌اید که کرونا در کمین است؛ و نه به این بی‌نمکی که حساسیت چندانی نسبت به مشاهده انبوهی از زباله‌های دیر تجزیه‌پذیر حاصل از توزیع بی‌رویه غذا و نوشیدنی در ظروف یک‌بار مصرف با عمر استفاده‌ی بسیار محدود وجود ندارد و نمادهایی که رسانه‌ها هنگام انتشار گزارشات خود در خصوص توزیع نذری و برپایی مواکب درج می‌کنند، تصاویر و فیلم‌هایی شامل ریختن غذا و نوشیدنی داغ داخل ظروف یک‌بار مصرفی است که بلافاصله مواد سمی و سرطان‌زای آن به محتوای ظرف منتقل می‌شود.
در دوران کرونا چنان درباره این ویروس منحوس اغراق می‌شد که شرکت‌های دانش‌بنیان علاوه بر تولید ماسک و دستکش، برای ساخت تونل گندزدایی، دستگاه ازن‌ساز و ... - که اصولاً تعبیه آنها غیرکارشناسی، غیرضروری و حتی از جهاتی دیگر مضر بود- به تکاپو می‌افتادند، ولی اکنون جوّ رسانه‌ای قوی در بیان خطرات ناشی از افزایش بی‌رویه استفاده از ظروف یک‌بار مصرف برای محیط زیست و سلامت انسان‌ها مشاهده نمی‌شود.
به آسانی می‌شود آموزش داد اگر ۳ میلیون زائر ایرانی اربعین فقط یک لیوان شخصی مناسبت نوشیدن مایعات سرد و داغ همراه داشته باشند و هر نفر میانگین ۵ روز در سفر باشد و روزانه ۵ بار بخواهد از انواع نوشیدنی‌ها استفاده کند، زمین را از شرّ ۷۵ میلیون قطعه پلاستیک حفظ کرده‌اند؛ و اگر زائران دیگر کشورها نیز از ما الگو بگیرند، این رقم پیشگیرانه می‌تواند به ۵۰۰ میلیون قطعه هم برسد؛ آن هم در کشور عراق که زیرساخت‌های مناسبی در زمینه مدیریت پسماند در آن وجود ندارد.
به آسانی می‌شود آموزش داد که بسیاری از غذاها نظیر سیب‌زمینی پخته و سرخ شده، فلافل و ... را می‌توان به جای ظرف، داخل نان توزیع کرد که اصولاً هیچ زباله‌ای تولید نشود.
به آسانی می‌شود شرکت‌های دانش‌بنیان را به تکاپو انداخت تا به سراغ ساخت ظروف سبک، کم‌حجم و قابل حمل غیر یک‌بار مصرف و یا ساخت تجهیزات و موادی که به سهولت بتوان انبوهی از ظروف را در زمان هرچه کوتاه‌تر، با صرف آب و مواد شوینده هرچه کمتر و خاصیت پاک‌کنندگی هرچه بیشتر بروند.
به آسانی می‌شود انگیزه ایجاد کرد که به جای توزیع انبوهی از آب‌های بطری شده، سراغ مواد و تجهیزات تصفیه آب و توزیع آن از طریق تانکرهای آب سالم‌سازی شده رفت.
به شرط آن‌که بدانیم و باور کنیم میکروپلاستیکها هم مثل کرونا، منحوس و خطرناک‌اند.
پی‌نوشت‌ها:
1- بر اساس اعلام معاون امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی، خبرگزاری مهر، ۲۷ بهمن ۱۴۰۲
2- گزارش سرطان در ایران، موسسه ملی تحقیقات سلامت، مهر ماه ۱۴۰۳
3- دکتر آذین احمری، متخصص سرطان، رادیوتراپی و آنکولوژی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اراک، سایت وزارت بهداشت، ۱۰ مرداد ۱۴۰۴
4- مقاله «پلاستیک و مختل‌کننده‌های غدد درون ریز و نقش آنها در تغییر فاکتورهای پیش‌بینی‌کننده بیماری‌های قبلی و عروقی»، دومین همایش ملی پلاستیک و محیط زیست
