مراقب غرق شدن در بحران های ناشی از گسستن روابط اجتماعی باشیم

همایون سلحشور فرد، کارشناس ارشد آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

سال گذشته در ایام نوروز که مصادف با ماه شریف شعبان بود و هنوز قدری تب و تاب شیوع بیماری کرونا برقرار بود برای اقامه نماز وارد مسجدی شدیم که روی در ورودی آن اطلاعیه ای با این عبارت نصب بود که «حسب توصیه وزارت بهداشت لطفاً از دست دادن و رو بوسی جداً خودداری کنید».

پس از اقامه نماز، صلوات شعبانیه خوانده شد که در بخشی از این مناجات آمده است «اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْفُلْکِ الْجارِیَةِ فِى اللُّجَجِ الْغامِرَةِ یَأْمَنُ مَنْ رَکِبَها وَ یَغْرَقُ مَنْ تَرَکَهَا ...» خدایا، بر محمد و خاندان محمّد درود فرست، کشتی روان در اقیانوس های عمیق، هرکه به آن توسّل جوید ایمنی یابد و هرکه آن را رها کند غرق شود ...

یادم افتاد که در دهه های شصت و هفتاد حسب توصیه وزارت بهداشت و بدون لحاظ کردن توصیه های دینی، مردم را با شعارهای «فرزند کمتر، زندگی بهتر» و «دو تا بچه کافیه» و با إعمال برخی محدودیت ها و محرومیت ها از خدمات اجتماعی به سمت تحدید نسل سوق دادند و امروز همان وزارت بهداشت با درک خطرات سیاست های دیکته شده از سوی برخی سازمان های بین المللی، شعار «فرزند بیشتر، نشاط بیشتر» را مطرح می کند و از بروز «فاجعه جمعیتی» سخن می گوید (1) و هشدار می دهد «فقط یک دریچه هفت ساله داریم که اگر در این هفت سال افزایش جمعیت را در دستور کار قرار ندهیم، کشور دچار بحران خواهد شد» (2) و رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس شورای اسلامی نیز می گوید «متأسفانه ایران در چند قدمی سیاه چاله پیری جمعیت بوده که از بحران شیوع بیماری کرونا خطرناک‌تر است؛ زیرا تمامی بحران‌ها کشور نهایتاً پس از گذشت ۱۰ سال برطرف می‌شوند، اما ۱۵۰ سال طول می‌کشد تا سایه پیری جمعیت از کشور برود» (3).

پیک هشتم و ضرورت پرهیز از اشتباهات تکراری

همایون سلحشور فرد، کارشناس ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

 

درخواست اخیر سازمان سنجش برای قطع اینترنت به منظور جلوگیری از تقلّب در زمان برگزاری آزمون کنکور سراسری، مانند کاری است که وزارت بهداشت، ستاد مقابله با کرونا و پزشکانِ پوزیتیویست برای مقابله با ویروس کرونا می‌کنند.

سوزن هر دو گروه فقط روی صورت مسأله (تقلّب و ویروس) گیر کرده است و کاری به تبعاتِ تصمیماتِ تک‌جانبه‌نگرانه خود در زندگی مردم ندارند.

به جای تلاش در جهت ایجاد و تقویت عوامل مؤثر بر سلامت، حذف و یا کاهش عوامل مستعدکننده بیماری، آموزش سبک زندگی سالم و تقویت سیستم ایمنی بدن در برابر ویروس، فقط می‌گویند ماسک بزنید، واکسن بزنید، با یکدیگر دست ندهید، جایی نروید، با همدیگر حرف نزنید، دورهمی نداشته باشید، از یکدیگر فاصله بگیرید، مناسک ملّی و شعائر دینی را تعطیل کنید، حتی حضور در اجتماع را به صفر برسانید و خلاصه این که از ترس کرونا بمیرید !

حالا سازمان سنجش فقط ۲ ساعت می‌خواهد روش تمرکز صرف روی صورت مساله به جای زمینه‌سازی برای حل جدّی و اساسی آن را به کار ببرد، همه اعتراض می‌کنند امّا وقتی متخصصان و مسؤولانِ تک‌جانبه‌نگرِ حوزه سلامت حدود ۲ سال زندگی و روابط اجتماعی مردم را با انواع پروتکل‌های غیرهمه‌جانبه‌نگرانه و ضدّاجتماعی‌شان در معرض تهدید قرار می‌دهند، هیچ‌کس جرأت انتقاد ندارد و هر کسی هم که نقدی را مطرح کند، به وی برچسب ضدّعلم می‌زنند !

وقتی گفته می‌شود باید به زندگی با ویروس کرونا عادت کنیم، پس سیاست‌های مبتنی بر حمله به ویروس و مهار آن همانند گذشته و همانند سایر کشورهایی که سفت و سخت تر از ما این سیاست ها را پیاده کردند، محکوم به شکست است و نمی‌شود کسب و کار و آداب و مناسک و روابط اجتماعی را از ترس ویروس کرونا و موج‌های یکی پس از دیگری آن تعطیل کرد.

بلکه باید ضمن آموزش صحیح (و نه آموزش هایی که مردم را دچار ترس و وسواس کند)، با انجام انواع مداخله‌های اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و سیاسی از سوی مسؤولان و متخصصان همه حوزه‌ها، بسترسازی‌های لازم را برای اصلاح سبک زندگی و اتخاذ رفتار سالم از سوی مردم فراهم کرد تا جسم و جان رنجور و له شده آنان زیر بار چرخ‌های توسعه ناموزون و مقلّدانه و غیرمبتنی بر آموزه‌های خودی، در برابر هر عامل بیماری‌زایی تقویت شود و آسیب‌پذیری‌شان در برابر هر ویروس جدید و قدیم کاهش یابد.

لینک در وبلاگ درباره سلامتی

همین یاددشت در هفته نامه سلامت (نسخه وب - نسخه چاپی)

همین یادداشت در سایت طب شیعه

آیا مصافحه خطر جانی دارد؟

نقدی بر بیان احکام شرعی در مراسم نماز جمعه تهران

همایون سلحشور فرد، کارشناس بهداشت محیط و دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

در یکی از برنامه‌های نماز جمعه تهران، بیان احکام شرعی پیش از خطبه ها به موضوع مصافحه در شرائط همه‌گیری بیماری کرونا اختصاص داشت و یک عالم دینی با ذکر مقدمه‌ای در خصوص احکام اولیه و ثانویه، اظهار داشت که علی‌رغم ثواب بسیاری که برای مصافحه در روایات برشمرده شده است، اما با توجه به خطر جانی دست دادن با یکدیگر در شرائط همه‌گیری بیماری، این استحباب برداشته می‌شود (1)

اما بیان حکم شرعی در هر موضوعی مستلزم شناخت کلیه جوانب آن موضوع است.

کرونا و پارادیم های غیرمنطقی

همایون سلحشور فرد، کارشناس بهداشت محیط و دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

 

«پارادایم یک مجموعه از باورها و پیش فرض ها و ارزش هاست که ممکن است زمانی به یک دلیل منطقی بوجود آمده باشند اما به دلایل غیرمنطقی ته نشین شده باشند و سپس از طریق آموزش های رسمی و غیررسمی آنقدر تکرار می شوند که برای ما به صورت چارچوب‌هایی بدیهی در می‌آیند». (1) 

 

در تعریف مفهوم پارادایم (paradigm) یک داستان معروفی وجود دارد که «گروهی از محققان پنج میمون را در قفسی گذاشتند و در وسط قفس یک نردبان که بالای آن مقداری موز گذاشته شده بود قرار دادند. هربار که میمونی از نردبان بالا رفت، دانشمندان میمون های دیگر را با دوش آب سرد خیس کردند. پس از مدتی، هر میمون که از نردبان بالا رفت میمون های دیگر میمونی را که از نردبان بالا رفته بود را کتک زدند. پس از مدتی، هیچ میمونی دیگر جرأت اینکه از نردبان بالا رود را نداشت، گرچه وسوسه او بسیار عمیق بود. محققان تصمیم گرفتند یکی از میمون ها را با میمون جدیدی عوض کنند. میمون تازه اولین کاری که می کند به سمت موز از نردبان بالا می رود. ولی ناگهان بقیه میمون ها روی او می ریزند و او را محکم کتک می زنند. پس از چند بار کتک خوردن، میمون تازه وارد فرامی گیرد که نبایستی از نردبان بالا برود، اما هرگز نمیداند چرا؟

راز کم بودن کرونا در عراق

پاسخی به اظهارات استاد پناهیان

همایون سلحشور فرد، دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

این روزها مرتب با این سؤال مواجه می شویم که چرا در کشور عراق علی رغم برگزاری تجمعات گسترده در عتبات - آن هم بدون رعایت شیوه نامه های بهداشتی (نظیر استفاده از ماسک، رعایت فاصله فیزیکی و ...) - آمار ابتلاء به بیماری ناشی از ویروس کرونا (کووید-19) به شدّت پایین است.

حسن خلاطی از اعضای کمیته بهداشت پارلمان عراق نیز اخیراً اعلام کرد: «پس از مراسم میلیونی در روز عاشورا، نگرانی در بین مقامات بهداشتی و دولتی در مورد افزایش احتمالی موارد ابتلا به کرونا وجود داشت، اما تقریباً دو هفته پس از مراسم عاشورا و حضور میلیون‌ها زائر در کربلای معلا و با پیگیری دقیق وضعیت اپیدمیولوژیک‌، هیچگونه افزایش قابل توجهی در تعداد مبتلایان همانطور که پیش‌بینی میکردیم، ثبت نشد!» (1)

چندی قبل حجة الاسلام پناهیان در یکی از سخنرانی های خود در برنامه های عزاداری ماه محرم اظهار داشت: «در خصوص کرونا، پزشکان باید پاسخ علمی بدهند که آثار کرونایی حضور 6-5 میلیون نفر در روز عاشورای در عراق چیست؟ ... اربعین ۱۵ میلیون نفر زائر داشتند که فیلم وجود دارد، در نزدیکی کربلا ماسک را کنار می‌گذاشتند. خودم بارها در حرم دیدم که کسی ماسک نمی‌زند، چرا کرونا در عراق اوج نمی‌گیرد؟ برخی می‌گویند ژنتیک است. من ایرانی به عراق رفتم و مانند آن‌ها رفتار کردم، کرونا نگرفتم. من نمی‌گویم کرونا نیست اما پزشکان پاسخ علمی دهند که چرا در عراق نیست؟ شاید ایرانیان هم در اربعین بروند، کرونا اوج نگیرد. بنابراین عالمانه جواب دهند و چشم خود را نبندند.» (2)

اما در پاسخ به این قبیل اظهارات باید موارد ذیل را مد نظر داشته باشیم:

نسبت کرونا با اماکن مقدّس مذهبی

همایون سلحشور فرد، کارشناس بهداشت محیط و دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

1- همه چیز در این عالم در چارچوب نظام اسباب و مسبّبات قرار دارد و هیچ مکانی - از جمله مقدّس ترین مکان ها- از قواعد این نظام علّی و معلولی جدا نیست.

2- مقدّس بودن مکان ها ما را وا می دارد که برای حفظ سلامت مردم باایمان، تلاش و دغدغه مضاعفی داشته باشیم.

کرونا و معجزه غیرمنطقی

در کتاب غررالحکم، که بخشی از حکمت‌ها و سخنان حضرت امام علی(علیه السّلام) را در خود جای داده، چنین آمده است: «ما قصم ظهری إلا رجلان عالم متهتّک و جاهل متنسّک‏ هذا ینفر عن حقّه بتهتّکه و هذا یدعو إلى الباطل بتنسّکه‏» (1)

 

کمرم را نشکستند مگر دو شخص؛ عالمی که از انجام گناه ابائی ندارد و نادانی که اهل عبادت باشد؛ آن عالم با ارتکاب گناهان، مردم را از دینداری فراری می‌دهد و این نادان به خاطر جهلش،‌ مردم را به سمت باطل می‌کشاند.

 

اما از عجایب دوران، جاهلان متنسکی هستند که لباس عالمان دینی را به تن کرده اند.

 

اخیراً فیلمی در شبکه های اجتماعی منتشر شده است که یک روحانی در اتوبوس حامل زائران مشهد مقدّس سفارش می کند «هنگام زیارت در حرم به هیچ وجه از ماسک استفاده نکنید، هیچ ویروسی در حرم امام رضا (علیه السّلام) راه ندارد؛ اگر کسی به شما گفت که امام رضا (علیه السّلام)  خودش با سم به شهادت رسید بگویید خدا خواسته همه امامان شهید شوند، اگر گفتند که امامان هم خودشان مریض می شدند بگویید مریضی آن ها از روی قضا و قدر الهی است ولی مریضی ما از روی جهل و غفلت است، امام اگر مریض می شود بلای جان شیعیان را می خرد تا بلا به شیعیانش نخورد»

 

و علی رغم اینکه در توضیح سخنان خود می گوید که «من نگفتم بیرون ماسک نزنید، بحث ما حرم های مطهر بود که با بقیه مکان ها فرق می کند»، اما داخل اتوبوس هم نه کسی ماسک زه بود و نه فاصله فیزیکی را رعایت کرده بودند.

تناقض، سمّ آموزش سلامت

در سال های اخیر برنامه های آموزش سلامت در رسانه ملّی رشد چشمیگیری از نظر کمّیت و کیفیت داشته است اما از نظر اتّخاذ استراتژی سلامت محور متأسفانه هنوز روی کرد جدّی در این زمینه مشاهده نمی شود.

 

گویا سود سرشار از آگهی های بازرگانی اجازه درک پیامدهای مُخرّب آن را به مسؤولان صدا و سیما را نمی دهد؛ گرچه آن ها دلخوش به این هستند که چند صد برنامه و چند صد هزار دقیقه را به برنامه های آموزش سلامت اختصاص داده اند ولی از درک این موضوع عمداً یا سهواً غافل هستند که چند ثانیه آگهی جذّاب تجاری چگونه تأثیر ساعت ها گفتگوی پزشکی و سلامت را خنثی و بی اثر می کند.

 

به عنوان مثال پزشکان و کارشناسان تغذیه در برنامه های گفتگوی تلویزیونی مرتب نسبت به رواج غذاهای حاضری و فست فودی هشدار می دهند و اخیراً هم مدتی است که متخصصان طب سنتی در برنامه های مختلف تلویزیونی شب و روز هشدار می دهند که انواع غذاهای لزج و خمیری که با پنیر پیتزا درست می شوند باعث غلضت خون، ضعف سیستم ایمنی بدن و انواع بیماری های قلبی، کلیوی، کبدی و ... می شود و از طرف دیگر در همین ایام می بینیم در یک آگهی جذّاب تجاری با نشان دادن صحنه کش آمدن یک پنیر پیتزا، «خوشمزّگی با کشش بالا» تبلیغ می شود!

 

این رفتارها و برنامه های متناقض سال هاست که مورد نقد متخصصان سلامت گرفته است اما با توجه به شرائط حاد دوران شیوع بیماری ناشی از ویروس کرونا، انتظار می رفت حداقل در این حوزه شاهد اصلاحات و هماهنگی بیشتری باشیم و از هر گونه رفتار و عملکرد متناقض پرهیز شود که متأسفانه هنوز چنین اتفاقی نیفتاده است.

افراط در شستشوی دست ها

سلامت و سبک زندگی/28

سال گذشته در این ایام با آغاز شیوع بیماری کرونا در کشورمان وقتی نظرات متخصصان سلامت و نحوه آموزش ها و توصیه های آنان به مردم را بررسی می کردم متوجه آسیب هایی در این زمینه شدم و این باعث شد بعد 20 سال فراغت از تحصیل تصمیم بگیرم در رشته آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت ادامه تحصیل بدهم.

از منابع و مراجع نامعتبر که بگذریم، بسیار مشاهده می شود که متخصصان سلامت تبعات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سایر تبعات توصیه هایی را که می کنند و یا تصمیماتی که می گیرند در نظر نمی گیرند، حال چه از نظر محتوای آموزشی و چه از نظر روش آموزش، که نمونه هایی را قبلاً مورد اشاره و نقد قرار دادم.

و گذشته از این، متأسفانه در موارد بسیار دیگری مشاهده می شود که حتی تبعات سلامتی توصیه های سلامتی نیز در نظر گرفته نمی شود؛ یعنی توصیه هایی برای حفظ سلامتی در برابر ویروس کرونا مطرح می شود که جنبه ها و ابعاد دیگر سلامتی را به صورت کوتاه مدت یا دراز مدّت مورد مخاطره قرار می دهد.

به عنوان مثال در توصیه ها و راهنماهای عمومی در قالب گفتگوی تلویزیونی، پوستر، پمفلت، موشن گرافی و ... فراوان می بینیم که تأکید می شود «مرتب دست های خود را با آب و صابون به مدّت 20 تا 30 ثانیه بشویید و یا با مواد ضدّعفونی کننده الکلی ضدّعفونی نمایید»

من نمی دانم این واژه «مرتب» از کجا آمده و چرا باید مرتب استعمال شود؟! و آیا واقعاً خود همین متخصصان مرتب چنین می کنند؟

کرونا و عبرت های تاریخی

سلامت و سبک زندگی/24- لزوم عبرت گیری قبل از تصمیم گیری در مدیریت سلامت

پس از کاربرد سلاح شیمیایی توسط عراق علیه رزمندگان ایرانی و مردم حلبچه و سردشت، تصوّری که مسؤولان کشور ما داشتند این بود که چون آلمان این سلاح را درست کرده است بنابراین راه درمانش را هم می‌داند؛ برای همین مجروحان را به این کشور اعزام کردند. (1)

غلام دلشاد، جانباز شیمیایی 70 درصدی شیرازی در خاطراتش می گوید: «قرار است یک پزشک آلمانی به بیمارستان بیاید و من و همراهانم را معاینه کند. اشتانسل تخصص تنگی مجاری تنفسی دارد، در ایران علم آن را نداریم و مجبور به پذیرش حضور او در بیمارستان شده‌ایم. ما می‌خواهیم امکانات در اختیار پزشکان متبحر خودمان قرار گیرد تا هم از خروج ارز جلوگیری شود و هم آلمان ما را با موجود آزمایشگاهی خود اشتباه نگیرد ... رفتن به آلمان ارزشی ندارد و در تمام مدت حضور در آلمان، فقط از ما آزمایش می‌گیرند و از درمان و پادزهر خبری نیست.» (2)