با تمثیل انسان عاقل نمی‌شود، متذکِر می‌شود
266
اصل دعوت بر اساس «ادْعُ إِلى سَبیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی هِی أَحْسَنُ» (1﴾ سامان می‌پذیرد. برای توده مردم که دسترسی به این راه های عقلی ندارند، بهترین راه مَثَل است؛ لذا مقدمتاً ذکر می‌کند، فرمود «وَ لَقَدْ ضَرَبْنا لِلنّاسِ فی هذَا الْقُرْآنِ مِنْ کُلِّ مَثَلٍ» (2) تا اینها متذکر شوند.
سرّ آن این است که مستحضرید مَثَل تعلیم نیست، برهان نیست، با مَثَل نمی‌شود چیزی را به کسی آموخت، ممکن است او تقلیداً چیزی را حفظ کند، ولی از مَثَل، تشبیه، تمثیل کاری ساخته نیست؛ ولی می‌فرماید با اینکه ریشه اصلی مَثَل در حکمت هست، این مَثَل، کار تعلیمی ندارد.
شما که با منطق آشنا هستید، بیش از چهار راه برای تعلیم نیست: یا حدّ تام است یا ناقص، یا رسم تام است یا رسم ناقص، این راه پنجمی که در منطق به نام راه تمثیل اضافه شد، یک دستیار است، این یک کمک است که اگر کسی از آن چهار راه بهره برد، از تمثیل بهره بیشتری می‌برد؛ این یک کمکی است، وگرنه تمثیل، نه جنس شیء را روشن می‌کند، نه حدّ شیء را روشن می‌کند، نه لازم شیء را روشن می‌کند و نه فصل شیء را روشن می‌کند، پس هیچ‌کاره است؛ وقتی هیچ‌کاره بود، چه تعلیمی به همراه دارد؟! ... قرآنی که برای تعلیم کتاب و حکمت است، چرا باید از تمثیل استفاده کند با اینکه تمثیل، سهمی در تعلیم ندارد؟
می‌فرماید که ما تعلیم خودمان را دادیم «فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها» (3)؛ همه اینها را که ما در درون انسان نهادینه کردیم، ما او را با سرمایه خلق کردیم، تمثیل یک یادآوری است؛ لذا فرمود «لَعَلَّهُمْ یتَذَکَّرُونَ» (4) نه «لعلهم یعقلون یا یتفکّرون یا یفهمون».
با تمثیل که انسان عاقل نمی‌شود، با تمثیل متذکِر می‌شود، فرمود «لَعَلَّهُمْ یتَذَکَّرُونَ» بعد از تذکر هم بهره آن همان تقواست که فرمود «لَعَلَّهُمْ یتَّقُونَ».
درس تفسیر قرآن آیت الله جوادی آملی/ جلسه 27 تفسیر سوره مبارکه «زمر»، آیات 27 الی 34
پی نوشت ها:
1. سوره نحل، آیه 125
2. سوره زمر، آیه 27
3. سوره شمس، آیه 8
4. سوره زمر، آیه 27
