افراط در شستشوی دست ها
سلامت و سبک زندگی/28
سال گذشته در این ایام با آغاز شیوع بیماری کرونا در کشورمان وقتی نظرات متخصصان سلامت و نحوه آموزش ها و توصیه های آنان به مردم را بررسی می کردم متوجه آسیب هایی در این زمینه شدم و این باعث شد بعد 20 سال فراغت از تحصیل تصمیم بگیرم در رشته آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت ادامه تحصیل بدهم.
از منابع و مراجع نامعتبر که بگذریم، بسیار مشاهده می شود که متخصصان سلامت تبعات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سایر تبعات توصیه هایی را که می کنند و یا تصمیماتی که می گیرند در نظر نمی گیرند، حال چه از نظر محتوای آموزشی و چه از نظر روش آموزش، که نمونه هایی را قبلاً مورد اشاره و نقد قرار دادم.
و گذشته از این، متأسفانه در موارد بسیار دیگری مشاهده می شود که حتی تبعات سلامتی توصیه های سلامتی نیز در نظر گرفته نمی شود؛ یعنی توصیه هایی برای حفظ سلامتی در برابر ویروس کرونا مطرح می شود که جنبه ها و ابعاد دیگر سلامتی را به صورت کوتاه مدت یا دراز مدّت مورد مخاطره قرار می دهد.
به عنوان مثال در توصیه ها و راهنماهای عمومی در قالب گفتگوی تلویزیونی، پوستر، پمفلت، موشن گرافی و ... فراوان می بینیم که تأکید می شود «مرتب دست های خود را با آب و صابون به مدّت 20 تا 30 ثانیه بشویید و یا با مواد ضدّعفونی کننده الکلی ضدّعفونی نمایید»
من نمی دانم این واژه «مرتب» از کجا آمده و چرا باید مرتب استعمال شود؟! و آیا واقعاً خود همین متخصصان مرتب چنین می کنند؟
از آن طرف می بینیم متخصصان پوست و مو صدایشان در آمده و هشدار می دهند که استفاده مکرّر از محصولات شوینده و الکلی موجب خشکی، اگزما، درماتیت و التهاب پوستی می شود و چه بسا همین آسیب دیدن سد دفاعی بدن، راه را برای ورود سایر میکروارگانیسم های بیماری زا به بدن باز کند.
و از طرفی دیگر روانشناسان نیز از اختلال وسواس شستشو اظهار نگرانی می کنند.
یعنی متأسفانه بین خود متخصصان مختلف در حوزه سلامت، هماهنگی لازم وجود ندارد چه رسد به اینکه هماهنگی واقعی با متخصصان مسائل فرهنگی، جامعه شناسی، اقتصادی، سیاسی و مذهبی رخ داده باشد.
در یکی از داروخانه ها به یک پوستر آموزشی برخوردم که نوشته بود «هر 2 ساعت یک بار دستان خود را به مدت 20 ثانیه با آب و صابون بشویید»
حال اگر 1 ساعت پس از شستشو، دست های ما آلوده شد باید چه کنیم؟ حتماً صبر کنیم تا سر 2 ساعت دست ها را بشوییم؟! و اگر تا 3 ساعت بعد دست های ما آلوده نشد چه لزومی به شستشوی مجدد آن هاست؟
آیا بهتر نیست به جای واژه «مرتب» و یا این زمان بندی های من درآوردی، از واژه «در مواقع لازم (قبل از تهیه و مصرف غذا، پس از قضای حاجت، پس از تماس با سطوح و مواد مشکوک به آلودگی و قبل از تماس با مخاط ناحیه صورت)» استفاده کنیم؟
فکر می کنم استفاده از این واژه «مرتب» در توصیه های متخصصان سلامت، 3 دلیل داشته باشد:
1- یا حوصله شرح «مواقع لازم» را ندارند.
2- یا هر آنچه را که در منابعی همچون سازمان جهانی بهداشت می بینند، وحی منزل تلقّی کرده و بدون تأمل، نگاه انتقادی و همچنین بدون بومی سازی، از آن بهره برداری می کنند.
3- و یا اینکه می خواهند به مرگ بگیرند تا مردم به تب راضی شوند.
به هر حال یکی از شروط تأثیرگذاری آموزش ها بر رفتار مردم، آسان گیری و عدم سخت گیری های بی مورد تا حد امکان -ضمن اعلام هشدارهای لازم- است و همچنین باید در آموزش ها، جوانب و تبعات احتمالی هر توصیه ای را مدّ نظر قرار دهیم.
همایون سلحشور فرد، کارشناس بهداشت محیط و دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت
